XIX wieczny Zgierz był miastem wielokulturowym. Stan ten zawdzięczamy atrakcyjności naszego miasta dla ludzi szukających lepszego życia. Byli to przybysze, tak z pobliskich wsi i miasteczek, jak i z odległych niemieckich i śląskich księstw, którzy do miasta przybyli po podpisaniu Umowy Zgierskiej. W tym czasie w mieście zaczęli się również osiedlać Żydzi. Wszyscy ci ludzie tworzyli mieszankę kultur, języków i religii.

Parafia katolicka

Rdzenna ludność Zgierza była wyznania katolickiego i zamieszkiwała miasto od średniowiecza. XIX wiek przyniósł jednak zmiany w tutejszej społeczności. Parafia zyskała nowych wiernych, którzy szukali w Zgierzu pracy w powstającym tu ośrodku sukienniczym. Byli to mieszkańcy polskich wsi i małych miasteczek z terenu Królestwa Polskiego oraz Wielkopolski.

Stary kościół był w złym stanie i został rozebrany. W jego miejsce wybudowano murowaną świątynię w modnym wówczas stylu klasycystycznym. Poza kościołem powstała również plebania, z którą sąsiadował ogród proboszcza oraz wikariatka i dom dla organisty. Po konsekracji nowej świątyni, parafii patronowała św. Katarzyna Aleksandryjska. Cmentarz, który do tej pory otaczał kościół parafialny, został umieszczony na północno-zachodnich rogatkach miasta (dziś ulica Piotra Skargi). 

Gmina żydowska

Pierwszy oficjalny dokument potwierdzający obecność Żydów w Zgierzu pochodzi z 10 maja 1813 r. Była to wymiana korespondencji dotycząca prawa zakupu domów przez starozakonnych. W kolejnym piśmie z lutego 1822 r. widnieje zapis: „Odkąd pamiętamy, jeszcze w czasach władzy polskiej, w Zgierzu żyło pięć albo sześć rodzin żydowskich”, zatem pierwsi Żydzi mieszkali w Zgierzu z pewnością w II połowie XVIII w.

Dokument potwierdzający utworzenie w Zgierzu dzielnicy żydowskiej pochodzi ze stycznia 1823 r. Do tego typu działań zachęcał Józef Zawadzki, komisarz obwodu łęczyckiego, który uważał Żydów za naród przedsiębiorczy i mogący przyczynić się do rozwoju miast. Tereny wytyczone pod dzielnicę żydowską znajdowały się w granicy ulic Sieradzkiej i Łódzkiej. W tym rejonie znajdowały się ziemie kościelne, które probostwo katolickie oddało starozakonnym w dzierżawę.

W 1824 r. Żydzi zaczęli organizować gminę religijną. Jako kandydaturę na rabina wysunięto osobę Szloma Hirsza Kolina z Grabowa. Pierwsza synagoga w Zgierzu powstała w 1840 r., a znajdowała się przy dzisiejszej ul. Łódzkiej. Wybudowano ją dopiero po wielu staraniach i sporach w samej gminie żydowskiej. Budynek został zniszczony w latach 50. XIX wieku. Nie zachował się po niej żaden ślad.

W tym samym miejscu zbudowano kolejną bożnicę, tym razem już murowaną, którą oddano do użytku w 1860 r. Posiadała ona łaźnię rytualną – mykwę oraz babiniec, czyli salę dla kobiet. Naprzeciwko niej znajdował się dom rabinów. W mieście funkcjonowały też inne żydowskie domy modlitwy, które najczęściej mieściły się w prywatnych budynkach. Cmentarz zgierskiej gminy żydowskiej został założony w roku 1826, jeszcze przed wybudowaniem pierwszej synagogi. Wytyczono go w rejonie dzisiejszej ulicy Barona. W 1885 r. cmentarz został rozszerzony w stronę rzeki Bzury.

Zbór ewangelicki

Osadnicy niemieccy, którzy przybyli do Zgierza na początku lat 20. XIX wieku byli w większości wyznania ewangelicko-augsburskiego. Jednym z problemów, które przed nimi stanęły było zorganizowanie życia religijnego i utworzenie parafii oraz wzniesienie kościoła. Na ten cel chętnie składali ofiary wierni, między innymi bogatsi przedsiębiorcy, tacy jak rodzina Zachertów. Swoją cegiełkę dołożyły również władze miasta.

Najpierw powstała drewniana plebania, która została oddana do użytku w 1823 roku. Połowa budynku była przeznaczona na kaplicę, w drugiej zamieszkiwał pierwszy ewangelicki proboszcz – ks. Henryk Bando. Na miejscu drewnianej plebanii zbudowano w roku 1857 nową, murowaną.

Świątynia ewangelicka została zbudowana wedle wszelkich prawideł nowoczesnych budynków w stylu klasycyzmu. Kościół w Zgierzu zaprojektował w 1824 roku Bonifacy Witkowski. Miał on jednak cechy kościołów słynnego architekta Piotra Aignera. Kościół został poświęcony 10 września 1826 r. przez radcę Konsystorza ks. Karla Laubera z Warszawy. Cmentarz parafii znajdował się daleko za granicą nowej dzielnicy sukienniczej przy dzisiejszej ulicy Spacerowej.

Źródło: Maciej Rubacha (Muzeum Miasta Zgierza)